با تسمه دینام خودرو بیشتر آشنا شویم
تسمه دینام خودروها: قلب تپنده سیستم برق و خنک‌کننده
تسمه دینام (که به نام‌های تسمه پروانه، تسمه آلترناتور یا تسمه دینام و واترپمپ نیز شناخته می‌شود) یکی از قطعات حیاتی و در عین حال ساده در موتور خودروهای ایرانی است. این تسمه نیروی چرخش میل لنگ را به دینام (آلترناتور)، واترپمپ (پمپ آب) و گاهی اوقات پمپ هیدرولیک فرمان و کمپرسور کولینگ منتقل می‌کند. عملکرد صحیح سیستم برق‌رسانی و خنک‌کنندگی موتور به سلامت این تسمه بستگی دارد. در این مقاله به بررسی انواع، جنس، کیفیت و عمر تسمه‌های دینام، با اشاره ویژه به کدهای رایجی مانند 6PK1665، در خودروهای ایرانی می‌پردازیم.
انواع تسمه دینام در خودروهای ایرانی:
- تسمه‌های V شکل (کلاسیک): این نوع قدیمی‌تر، با مقطع ذوزنقه‌ای (V شکل)، بیشتر در خودروهای بسیار قدیمی ایران (مانند پیکان) یافت می‌شد. امروزه به ندرت در خودروهای جدید ایرانی استفاده می‌شود. (`مثال: A33` – که نشان‌دهنده عرض و ارتفاع تقریبی مقطع است).
- تسمه‌های چند شیاری (Multi-Ribbed یا Poly-V): این نوع رایج‌ترین تسمه دینام در خودروهای مدرن ایرانی، از جمله پراید، پژو ۴۰۵، پژو ۲۰۶ تیپ 2 ، پژو ۲۰۶ تیپ 5 ، سمند ، تیبا ، دنا و… است. مشخصه اصلی آن سطح داخلی دارای چندین شیار (ریب) موازی کوچک است. این طراحی:
سطح تماس بیشتر با پولی‌ها ایجاد می‌کند.
انتقال نیروی کارآمدتر و با لغزش کمتر را امکان‌پذیر می‌سازد.
انعطاف‌پذیری بالاتری برای عبور از پولی‌های کوچکتر دارد.
معمولاً نازک‌تر و سبک‌تر از نوع V شکل است.
کدگذاری: این تسمه‌ها با کد استانداردی مشخص می‌شوند که اطلاعات حیاتی را در بر دارد. مثال بارز: 6PK1665
6: تعداد ریب‌ها (شیارها) روی سطح داخلی تسمه.
PK: نشان‌دهنده پروفیل (شکل و ابعاد) هر ریب. `PK` رایج‌ترین پروفیل در خودروهای ایرانی است. پروفیل‌های دیگر مانند `PJ` (باریک‌تر) یا `PL` (پهن‌تر) کمتر دیده می‌شوند.
1665: طول تسمه بر حسب میلی‌متر. این عدد بسیار مهم است و باید دقیقاً مطابق با مشخصات خودرو باشد. (`1665mm`)
مواد تشکیل دهنده و کیفیت تسمه:
کیفیت تسمه دینام مستقیماً بر عمر، عملکرد و قابلیت اطمینان آن تأثیر می‌گذارد. مواد اصلی عبارتند از:
- لاستیک (الاستومر): ماده پایه، معمولاً از لاستیک مصنوعی مانند:
SBR (استایرن بوتادین رابر): متداول، مقرون‌به‌صرفه، اما مقاومت متوسط در برابر دما و سایش.
EPDM (اتیلن پروپیلن دی ان مونومر): برتر و رایج در تسمه‌های مرغوب. مقاومت عالی در برابر:
حرارت (تا حدود ۱۳۰-۱۵۰ درجه سانتیگراد)
اُزن و اشعه UV (کمتر ترک برمی‌دارد)
سایش
مواد شیمیایی (روغن موتور، ضد یخ، آب)
تسمه‌های با کیفیت بالا: اغلب از ترکیب EPDM یا فرمولاسیون‌های پیشرفته‌تر لاستیکی استفاده می‌کنند که دوام و انعطاف‌پذیری را در دمای پایین نیز حفظ می‌کند.
- الیاف تقویت‌کننده: برای تحمل نیروهای کششی بالا و جلوگیری از کشش و پارگی تسمه. جنس و چیدمان این الیاف حیاتی است:
پلی‌استر (پلی‌استر کورد): رایج، مقاومت کششی خوب و مقاوم در برابر خستگی.
آرامید (کولار): استحکام کششی بسیار بالاتر، سبک‌تر، مقاوم در برابر حرارت و سایش. در تسمه‌های رده بالا استفاده می‌شود و طول عمر بسیار بیشتری ارائه می‌دهد.
الیاف شیشه یا فولاد: کمتر رایج در تسمه‌های دینام معمولی.
- پوشش: لایه رویی تسمه که با پولی‌ها در تماس است:
مواد خاصی برای کاهش اصطکاک و افزایش مقاومت به سایش و حرارت استفاده می‌شود.
در تسمه‌های مرغوب، این پوشش یکنواخت و بادوام است.
کیفیت تسمه‌های موجود در بازار ایران:
برندهای معتبر جهانی/ایرانی (کیفیت بالا): برندهایی مانند دانگیل (DONGIL) گیتس (Gates)، کُنتی‌تِچ (ContiTech)، باندو (Bando)، داینکس (Dayco) و برخی تولیدکنندگان داخلی معتبر که از مواد اولیه مرغوب (EPDM، پلی‌استر یا آرامید مرغوب) و فرآیند تولید دقیق استفاده می‌کنند. این تسمه‌ها معمولاً طول عمر نزدیک به توصیه کارخانه سازنده خودرو دارند، انعطاف‌پذیری و مقاومت حرارتی بالایی دارند و کمتر دچار ترک‌خوردگی یا پارگی زودرس می‌شوند. قیمت بالاتری دارند.
برندهای متوسط (کیفیت متعارف): تعدادی برند داخلی و خارجی در این رده قرار می‌گیرند. ممکن است از EPDM یا ترکیبات لاستیکی با کیفیت متوسط استفاده کنند. عمر مفید قابل قبولی دارند ولی معمولاً به پای برندهای رده بالا نمی‌رسند. نسبت قیمت به عملکرد متعادلی دارند.
تسمه‌های نامرغوب/تقلبی (کیفیت پایین): متأسفانه در بازار ا
یران یافت می‌شوند. از مواد اولیه ارزان (SBR بی‌کیفیت، الیاف ضعیف) ساخته می‌شوند. مشخصات:
عمر بسیار کوتاه: ممکن است ظرف چند ماه یا چند هزار کیلومتر ترک‌خورده، کشیده یا پاره شوند.
مقاومت حرارتی پایین: در گرمای موتور به خصوص تابستان‌های ایران سریع‌تر فرسوده می‌شوند.
مقاومت سایشی کم: سریع‌تر نازک شده و شیارها از بین می‌روند.
مقاومت پایین در برابر روغن و ضد یخ: در صورت نشت این مایعات، سریع‌تر تخریب می‌شوند.
خطر پارگی ناگهانی: که می‌تواند منجر به داغ کردن موتور (به دلیل توقف واترپمپ) یا دشارژ باتری (به دلیل توقف دینام) شود.
قیمت بسیار پایین: اصلی‌ترین نشانه خطر!
عمر تسمه دینام:
عمر تسمه دینام ثابت نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد:
- کیفیت ذاتی تسمه: مهم‌ترین عامل. تسمه‌های مرغوب (EPDM + الیاف مقاوم) عمر بسیار طولانی‌تری دارند.
- شرایط کارکرد:
دما: کارکرد در آب‌وهوای بسیار گرم (مانند جنوب ایران) یا ترافیک‌های سنگین شهری که دمای موتور بالاست، عمر تسمه را کاهش می‌دهد.
تماس با مواد شیمیایی: نشت روغن موتور، ضد یخ یا گریس بر روی تسمه، باعث تخریب سریع لاستیک می‌شود.
رطوبت و گردوغبار: ورود آب و گردوغبار می‌تواند سایش را افزایش دهد.
کشش (تنش) تسمه: کشش بیش از حد (سفت بودن) یا کمتر از حد (شل بودن) تسمه، هر دو باعث سایش زودرس و پارگی می‌شوند.
- میزان بارگذاری: خودروهایی که تجهیزات برقی زیادی دارند (مثلاً سیستم صوتی پرقدرت) یا پمپ هیدرولیک فرمان سنگین، فشار بیشتری به تسمه وارد می‌کنند.
- توصیه کارخانه سازنده خودرو: همیشه اولین مرجع است. معمولاً بین ۶۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر یا ۴ تا ۶ سال (هر کدام زودتر رسید) توصیه می‌شود. حتماً به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید.
- معاینه بصری دوره‌ای: حتی اگر به کیلومتر یا زمان تعویض نرسیده‌اید، تسمه را هر چند ماه یکبار (یا طبق توصیه دفترچه) از نظر این موارد بررسی کنید:
ترک‌خوردگی (Cracking): به خصوص در سطح ریب‌ها و پشت تسمه. ترک‌های عمیق و فراوان نشانه فرسودگی است.
ساییدگی (Wear): نازک شدن تسمه، از بین رفتن عمق شیارها (ریب‌ها)، براق شدن سطح.
بریدگی یا پارگی (Cuts, Tears): وجود هرگونه خراش عمیق یا پارگی.
کشش بیش از حد (Glazing): سطح تسمه براق و سفت شده باشد (در اثر حرارت و لغزش).
سروصدا: جیرجیر یا سوت کشیدن مداوم تسمه اغلب نشانه شل بودن، ساییدگی یا آلودگی آن است.
نکته مهم در مورد تسمه 6PK1665 و مشابه‌ها:
کد `6PK1665` فقط ابعاد و پروفیل تسمه را مشخص می‌کند (`6` ریب، پروفیل `PK`، طول `1665mm`).
این کد به تنهایی هیچ اطلاعاتی درباره کیفیت مواد یا طول عمر تسمه نمی‌دهد.
ممکن است ده‌ها برند مختلف (از بسیار مرغوب تا بسیار نامرغوب) تسمه با این کد تولید کنند.
هنگام خرید، حتماً به برند معتبر و فروشگاه معتمد توجه کنید. قیمت پایین غیرمعقول یک نشانه قرمز است.
نتیجه‌گیری و توصیه:
تسمه دینام، با کدهایی مانند 6PK1665، جزئی کوچک اما حیاتی در خودروهای ایرانی است. انتخاب تسمه با کیفیت بالا (ترجیحاً از برندهای معتبر با پایه EPDM) و تعویض به موقع آن طبق توصیه کارخانه یا زودتر در صورت مشاهده علائم فرسودگی، سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌ای است. پارگی ناگهانی این تسمه می‌تواند منجر به خسارت‌های جدی و پرهزینه (مانند داغ کردن موتور و خرابی واترپمپ یا دینام) شود. هزینه تعویض پیشگیرانه تسمه و بازدید دوره‌ای کشش آن، بسیار کمتر از هزینه‌های ناشی از خرابی آن است. همیشه به کیفیت مواد و اعتبار برند توجه ویژه‌ای داشته باشید و از خرید تسمه‌های بی‌کیفیت و ارزان به شدت پرهیز نمایید. سلامت این تسمه ساده، ضامن عملکرد مطمئن سیستم برق و خنک‌کنندگی خودروی شماست.
